ارائه الگوی سیاست مطلوب بهره برداری از منابع آب زیرزمینی برای فعالیت های کشاورزی در نواحی روستایی (حوزه جغرافیایی- فرهنگی هلیل رود- دشت جیرفت)

اجتماعی و اقتصادی زندگی روستاییان را با تهدید مواجه کرده است. هدف تحقیق حاضر بررسی وضعیت برداشت و بهره برداری از منابع آب زیرزمینی در بخش کشاورزی دشت جیرفت و بررسی عوامل موثر بر آن می باشد. لذا در حال حاضر، وضعیت برداشت از منابع آب زیرزمینی برای فعالیت های کشاورزی در نواحی روستایی حوزه هلیل رود-دشت جیرفت چگونه است؟ و راهکارهای مطلوب در راستای حفاظت و کنترل پایدار منابع آب در نواحی روستایی دشت جیرفت کدام است؟ تحقیق حاضر دارای ماهیت توصیفی- تحلیلی بوده و در آن از روش های کمی و کیفی در مراحل گردآوری تا تحلیل داده ها استفاده شده است. روش¬های گردآوری داده ها عبارتند از: آمار سازمانی، مشاهدات میدانی، و ابزار پرسشنامه. روش های تحلیل داده ها عبارتند از فیت کردن مدل تغییرات سطح آب زیرزمینی در محیط نرم افزار مطلب و تحلیل رگرسیون برای پیش¬بینی شرایط آینده، پهنه بندی تغییرات مکانی سطح آب های زیرزمینی با نرم افزار gis، استفاده از تکنیک swm، و آزمونon sample t-test، و تحلیل رگرسیون. جامعه آماری تحقیق حاضر، کشاورزان، کارشناسان ادارت و متخصصان دانشگاهی در منطقه می اشد. حجم جامعه نمونه برای تحلیل مطلوبیت بهره برداری از منابع آب برابر است با 87 چاه عمیق کشاورزی با 224 بهره بردار. همچنین 44 نفر از کارشناسان اداری و محلی، اساتید دانشگاهی و کشاورزان نمونه و موفق به منظور راستی آزمایی مدل پیشنهادی انتخاب شدند. یافته¬های تحقیق در زمینه سوال اول تحقیق نشان داد مجموع افت سطح آب¬های زیرزمینی دشت جیرفت در فاصله 26 سال (1366 تا 1391)؛ 14.2 متر می اشد که بطور متوسط سالانه 0.5461 متر افت را نشان می دهد لذا طی 26 سال اخیر برداشت آب بیش از حد متعادل صورت گرفته است به طوری که روند تغییرات آب زیرزمینی دشت جیرفت کاهشی می باشد. تغییرات مکانی سطح آب زیرزمینی نیز نشان داد به دلیل حفر بیش از حد چاه، فاصله نزدیک چاه¬ها و همچنین عملکرد گسل ها در هدایت آب زیرزمینی به قسمت هایی از دشت جیرفت که در محدوده آنها واقع است تغییرات مکانی آب زیرزمینی نیز نامتعادل بوده و منابع آب به صورت متعادل توزیع نشده اند. نتایج حاصل از مدل جمع وزنی wsmو آزمون t تک نمونه ای نیز نشان داد بهره برداری از منابع آب زیرزمینی در بخش کشاورزی دشت جیرفت نامطلوب (sig= .011) می باشد. نتایج برای سوال دوم تحقیق نیز نشان داد عوامل اصلی موثر بر بهره برداری از منابع آب زیرزمینی در بخش کشاورزی دشت جیرفت به ترتیب عبارتند از: 1- پایبندی بهره برداران به رعایت الگوهای مناسب کشت ، 2- رفتار و عملکرد محیطی بهره برداران 3- نوع فضای فیزیکی مزارع (کیفیت تاسیسات فیزیکی فضای مزارع)، و 4- نوع سیستم های آبیاری. با توجه به یافته های حاصل از مطالعات نظری و عملی می توان از میان راهبردهای موجود برای افزایش مطلوبیت و پایداری بهره برداری از منابع آب در بخش کشاورزی، راهبرد کشاورز محوری و رویکرد نرم افزاری را در نظام فعالیت کشاورزی دشت جیرفت اتخاذ نمود. همچنین برمبنای یافته های تحلیلی تحقیق حاضر، راهکارهای تجربی پیشنهادی در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی، قانونی، و فنی به منظور افزایش پایداری بهره¬برداری از منابع آب زیرزمینی برای فعالیت های کشاورزی در دشت جیرفت استخراج شد، و سپس از طریق نظرسنجی از کارشناسان و کشاورزان نمونه به راستی آزمایی این راهکارها اقدام شد.